Ağaç Budama Hataları, Doğru Budama için Yöntem ve Stratejiler – Abdulkadir Danış
Ülkemizin her yanında görülebilen; özellikle cadde, sokak ve parklardaki hatalı budamalar sonucunda şekli ucubeye dönmüş ağaçlar estetik açıdan insanı rahatsız etmesi bir yana, bir canlıya böyle eziyetler yapmaya insan ırkı olarak hakkımız olup olmadığını düşündürüyor. Sanki müdahele edilmese ağaç kendi yapısını oluşturamayacak gibi davranılıyor ağaçlara. Oysa her ağaç eşsizdir ve her ağaç, genlerinde barındırdığı şifrelerle kendini nasıl biçimlendireceğini, ışığa nasıl bakacağını ve ne zaman yaprak açıp, ne zaman uykuya dalacağını bilir. Yaptığım kişisel gözlemler sonucunda ağaçların her yıl tamamen aynı yerlerden kesilerek, büyümesine izin verilmediğini tespit ettim. Baharda kuşa çevrilen ağaçlar yaz boyunca serpilip dallandıktan sonra, öteki baharda bir önceki hale çevriliyor. Bu nasıl bir mantıktır anlayamıyorum. Budama adı altında bazı ağaçlar gövdesinin ortasından kesiliyor. Bizim müdahalemizin çok sınırlı olması gerektiğini, hangi durumlarda müdahale edilebileceğini uzmanlar söylüyor. Fakat ne yazık ki budamaları uzmanlar değil; bilinçsiz ve eğitimsiz personel yapıyor. Bu durum daha ne kadar devam eder bilmiyorum, fakat ağaçları berbat edenlerin bunun ağaca iyilik yapmak olmadığını, birilerinin dikkatini çektiğini ve sesini duyurmak istediğini bilmesini istedim. Zeka ve Strateji Derneği’nin vasıtasıyla bu çalışmamı paylaşıyor, bu konudaki eğitim kalitesinin yükseltilmesi yönünde ortak bilinç oluşmasını ve insanın içini acıtan değil; içini açan ağaç manzaralarıyla karşılaşmayı umut ediyorum.
Hangi Sebeplerle Budama Yapılır
1. Hasta ya da kurumuş dalları temizlemek
2. Biçim vermek, şekli muhafaza etmek
a. Gövde oluşturmak
b. Dallandırmak
c. Dal kırılma ve sarkmalarını engellemek
d. Ürün toplamayı kolaylaştırmak ve ürün kalitesini arttırmak
e. Ağacın iç kısımlarının güneş ışığı almasını sağlamak
f. Yaya ve araç trafiğini engellemeyi önlemek
3. Gençleştirmek
Sanırım birçok ağaç katliamları bu maddenin yanlış anlaşılmasından kaynaklanıyor. Gençleştirme, özellikle ürün veren ağaçlara uygulanan verim arttırmaya yönelik bir budama tekniğidir. Öncelikle, gençleştirme budaması ürün alınmayan park ve yol kenarlarındaki ağaçlarda verim arttırımı düşünülmeyeceği için böyle bir budamaya da gerek olmayacaktır. (Gençleştirme budaması, verimi düşen yaşlı ağaçlara uygulanan yeni ve kuvvetli sürgünler oluşturmaya yönelik budama yöntemidir. Bu budama tekniğinde kurumuş ya da sık dallar kesilir, geri kalan dallar da kısa dallar bırakılarak, sonrasında ana dallar ve gövde üzerinde birçok dal ve kuvvetli sürgünler oluşur. Bunlardan yalnız yeni tacın oluşumu için gerekli olanlar bırakılır, diğerleri ise tamamen çıkarılır)
Budama Yapılmayan Ağaçlarda:
1. Amaca uygun bir şekil elde edilmeyebilir. Amaç ürün almaksa gövdenin çok yüksek olmaması ve yüksek ürün verimi için fazlaca dallandırma istenir, keresteye yönelikse mümkün olan en düz şekil istenir, park ve bahçe ağaçlarında ise yaya ve araç trafiğine engel olmayacak biçime özen gösterilir.
2. Fazla verim nedeniyle dallar kırılabilir ve ürün kalitesi hatta verim düşebilir,
3. İç kısımlar yeterince güneş ışığı almayabilir,
4. Taç düzensiz gelişebilir.
Hatalı Budama Nedenleri:
1. Yanlış tür seçimi. Dar bir mekana çınar gibi çok fazla büyüyebilecek bir tür dikilerek ağacın kendine ayrılan mekandan taşması ya da iki ağaç arasında ağacın büyüyebileceği maksimum alan göze alınmayarak yeterli mesafe bırakılmaması neticesinde gereğinden fazla budanmak zorunda kalınması
2. Biçime zamanında karar verilmemesi. Bir zaman sonra çok kalın dalların kesilerek, ağaca çok büyük hasar verilmesi; kovuklar oluşması ve telafisi güç zarara uğratılması.
3. Dallandırma yapıldıktan sonraki sene uygun dalların bırakılarak, diğerlerinin temizlenmesi yerine; bütün yeni dalların önceki kesim yerinden kesilip, ağacın bir önceki budama haline getirilmesi ya da sürgünlerin temizlenmeyerek ağacın karman-çorman bir hal almasına izin verilmesi
4. Bilimsel temele dayanmayan, kulaktan dolma bilgilerle rastgele dal kesilmesi
5. Gövdedeki ana dallar budanarak ağacın estetiğini bozmak bir yana, nefes alışverişini ciddi anlamda bozmak, ayrıca dış etkenlere maruz hale bırakarak kovuklar oluşmasına sebep olmak (budama zorunluluğu varsa kesinlen dallara mutlaka reçine macunu uygulanmalıdır)
6. ‘Ağaçlar her yıl budanır’ inancı. Her ağaç her yıl budanacak diye bir kural yoktur. Böceklenme, hastalık ya da kuruyan dal yoksa, biçim de iyi görünüyorsa budanmamalıdır.
7. Kaldırım mesafesinin çok dar bırakılması sebebiyle ağacın genişleyecek yer bulamaması ve yeterli ışık alamaması
8. Zemin kattan sonraki bina çıkmaları. Zaten dar olan kaldırımların üzerini de kaplayarak ağacı büsbütün engellemesi, bir süre sonra da bina içine giren ağacın işgalci konumuna düşüp, acımasızca tahrip edilmesi
9. Eğitimsiz ve bilinçsiz personel
Ne Yapmalı:
1. Doğru tür seçimi
2. Fotoğraflı yıllık envanter takibi
3. Eğitim/Bilinçli personel
4. Kontrol ve sorgulama
Ülkemizin muhtelif şehirlerinde çektiğim 150 civarında ağaç fotoğrafı arasında sadece 10 tane örnek oluşturabilecek, insanoğlunun hışmına uğramamış ağaç bulunuyor. Onların da çoğu uzak ya da metruk bahçelerdeki ‘bakımsız’ ağaçlardı. İnsanoğlunun, ‘bakım’ adı altında ne kadar büyük bir zulüm yaptığına resimlerle bakalım. Resimlerin çoğunun bir doğa kenti olan Yalova’dan olması, sanırım işin boyutunun ne denli vahim olduğunu gösteriyor.
İlk 10 resim, bulabildiğim ağaç denebilecek serpilmiş doğa harikaları; sonraki resimlerin tamamı ise ‘budama’ adı altında zulme uğramış ağaçlardan oluşuyor.